‘Ja’ zeggen tegen het ene betekent ‘nee’ zeggen tegen het andere—dat begrijpen we allemaal. We kunnen niet alles, en al helemaal niet tegelijk. Want onze tijd en energie zijn beperkt, net als ons geld.
Zo simpel is het.
Maar als het op de uitvoering aankomt, blijkt deze simpele waarheid verdraaid complex te zijn. Dan blijkt dat we regelmatig ‘ja’ zeggen tegen dingen waar we misschien beter ‘nee’ tegen hadden kunnen zeggen. En misschien nog wel erger, dat we nauwelijks beseffen hoeveel dat ons kost.
Herken je dat?
- Dat je voor de zoveelste keer de meest vervelende taken van je collega overneemt?
- Dat je ‘s avonds weer de deur uit moet, omdat je jongere zelf het een goed idee leek om drie feestjes op één avond te bezoeken?
- Dat je agenda vol staat met meeting na meeting, waardoor je met je echte werk in de knel komt?
- Dat je door je smartphone blijft scrollen ver voorbij je bedtijd, waardoor je de volgende ochtend totaal niet je beste zelf bent?
Geen zorgen, je bent heus niet de enige die daar moeite mee heeft. Zelf trap ik regelmatig in dergelijke valkuilen, en zeg ik ‘ja’ tegen dingen die ik niet wil, waardoor ik niet of nauwelijks tijd heb voor dingen die ik wél wil. De dingen die echte, onverdeelde aandacht en focus verdienen—en voldoening geven.
Economen noemen dit opportunity cost. De voordelen die je misloopt, omdat je de alternatieven aan je voorbij hebt laten gaan. Omdat je linksaf sloeg en niet rechtsaf—om zo maar te zeggen.
Kies je voor een avondje op de bank hangen, dan is dat een gemiste avond met familie of vrienden. Kies je voor je e-mail bijwerken, dan is dat gemiste voortgang op het project. En kies je voor een ongezonde maaltijd, dan is dat een gemiste kans om je sterker en fitter te voelen.
Tegenover een flinke fietstocht staat een middagje klussen. Tegenover zuipen met je vrienden staat een goed gesprek met je partner. En tegenover het kopen van kleren die je niet nodig hebt, staat een bedrag op je spaarrekening voor het geval de wasmachine het begeeft.
En ga zo maar door…
Waarom is ‘nee’ zeggen zo moeilijk?
De dingen waar je ‘ja’ tegen zegt, beïnvloeden je hele leven—je dagelijkse ervaringen, je loopbaan, je relaties, je gezondheid.
Tenzij je jezelf weet te klonen, zul je altijd voor het één of het ander moeten kiezen. Daarom is het essentieel om ‘ja’ te kunnen zeggen tegen wat er echt toe doet. En ‘nee’ tegen wat er niet toe doet. Om de juiste keuze te maken.
Steve Jobs, oprichter van Apple, was zich hier ernstig van bewust: ‘Mensen denken dat focus betekent ja zeggen tegen datgene waarop je je moet concentreren. Maar dat is helemaal niet wat het betekent. Het betekent nee zeggen tegen de honderd andere goede ideeën die er zijn. Je moet zorgvuldig kiezen.’
En dat is echt niet makkelijk; komt door drie dingen:
- Opportunisme
- Angst
- Ego
Opportunisme
Een van de redenen dat we te vaak ‘ja’ zeggen heeft te maken met ons inschattingsvermogen. We schatten de toekomst hoopvol in en gaan ervan uit dat het uiteindelijk wel meevalt. Dat we niet zoveel tijd en energie nodig hebben.
De waarheid is dat we slechte toekomstvoorspellers zijn—met slechts een vaag begrip van hoeveel tijd, energie en geld ons iets gaat kosten. Maar in plaats van hier rekening mee te houden, gaan we er gemakshalve vanuit dat we sowieso genoeg op de rekening hebben staan om de onbekende prijs te betalen.
Soms komt dat omdat onze glazen bol niet helder genoeg is om obstakels van tevoren in te schatten. Soms omdat er gewoon meer werk achter vandaan komt dan verwacht. Dit wordt de tirannie van kleine beslissingen genoemd: het idee dat kleine onbeduidende beslissingen bij elkaar opgeteld een grote hoeveelheid tijd, aandacht of geld vragen.[1]
Keuzes die snel gemaakt moeten worden vormen in dit geval een extra groot risico op een verkeerde inschatting. Het dwingt ons om op basis van zeer beperkte informatie een ‘ja’ af te geven, of voor eeuwig de gevolgen van ons ‘nee’ te moeten verdragen. Lastig.
Angst
Een tweede, nog veel grotere reden om ‘ja’ te zeggen, heeft te maken met verwachtingen. Wie ‘ja’ zegt tegen het zoveelste moeilijke project, is een harde werker. Wie ‘ja’ zegt tegen de twintigste vergadering, is een teamspeler. Wie ‘ja’ zegt tegen een drankje met vrienden, is gezellig. Maar wie nee zegt… die moet zijn manager teleurstellen, collega’s in de steek laten, of de partypooper zijn die vroeg naar bed wil.
Als je te vaak ‘nee’ zegt, zo is de angst, dan zullen mensen vroeg of laat niets meer aan je vragen. Niet om hulp, maar ook niet om advies. En zeker niet om mee te doen. En – nog erger – mocht je ooit iets van hen nodig hebben, dan hoef je niet aan te kloppen. Want voor nee-zeggers hebben zij absoluut geen tijd.
Oké vooruit, met een goed excuus wordt je ‘nee’ misschien nog wel geaccepteerd. Maar als je agenda leeg is, durf dan die onzinnige meeting maar eens te weigeren.
En zelfs al lukt het je om dit alles van je af te zetten, dan nog is er de fear of missing out. De angst om er niet bij te kunnen zijn en leuke dingen te moeten missen.
Ego
De derde reden dat ‘nee’ zeggen zo moeilijk is, heeft te maken met het ego.
Algemeen gesproken geldt: Hoe succesvoller je bent, hoe meer aanbiedingen je krijgt. Hierdoor moet je niet alleen ‘nee’ zeggen tegen matige opties, maar ook tegen hele goede, soms zelfs geweldige opties. Echte buitenkansjes. Dingen die je misschien maar één keer in je leven gaat meemaken.
De beslissing om niet naar de conferentie te gaan, om het project door een ander uit te laten voeren, om de miljoenenklant niet langer te bedienen, om de overname niet te doen—Daar nee tegen zeggen is pijnlijk. Want nu gaat iemand anders er met de eer vandoor, terwijl jij het als geen ander had gekund. Terwijl jij precies wist hoe je het moest aanpakken.
Hoe je beter wordt in ‘nee’ zeggen?
Of het nu ons onwillende ego, onterechte angst, of naïef optimisme is, ‘ja’ zeggen is zoveel makkelijker dan ‘nee’ zeggen. Nee zeggen betekent dingen moeten missen. Het betekent af en toe de egoïstische klootzak zijn—in de ogen van een ander. Het betekent tegen de groep in gaan, de groepsdruk weerstaan. Het feestje vroegtijdig verlaten. Het betekent mogelijke uitsluiting. Het betekent FOMO. Dat vraagt enorme moed. Dat is hard werken.
Zo word je er beter in:
Het verraderlijke verschil tussen ja en nee
Het eerste en meest belangrijke om te weten is dat er een enorme asymmetrie bestaat tussen ‘nee’ en ‘ja’. Dit wordt duidelijk uitgelegd door James Clear, auteur van Atomic Habits: ‘Als je nee zegt, zeg je alleen nee tegen één optie. Als je ja zegt, zeg je nee tegen elke andere optie.’[2]
Ja zeggen is makkelijk. Dat kost je nog geen seconde. Maar ‘ja’ doen, is veel moeilijker. Het betekent dat je alle acties die daaruit voortvloeien moet uitvoeren. Het is een verplichting die meestal veel tijd en aandacht vraagt. Helemaal wanneer je tegen meerdere dingen ‘ja’ hebt gezegd.
Nee zeggen is ook lastig, maar het is wel een beslissing die je vrijstelt van verplichtingen. Het betekent opties open houden. Een hele specifieke deur dichtgooien, waardoor je op ieder moment een elke andere deur kunt ingaan.
Besef: ideeën zijn er genoeg, maar tijd, energie en geld om die ideeën uit te voeren zijn schaars.
Om maar een voorbeeld te noemen: in mijn hosting account staat een tiental domeinnamen. Allemaal de moeite waard om uit te bouwen tot een goedlopende website. Voor die domeinnamen heb ik lijsten met ideeën die ik het liefst allemaal zou uitwerken.
Maar waar moet ik de tijd vandaan halen?
Alleen al voor deze site ligt er een lijst met gemakkelijk vijftig artikelen klaar, waarvan ik er deze week slechts eentje kan schrijven. Dat betekent dat ik ‘nee’ moet zeggen tegen heel wat uurtjes Netflix kijken en goede boeken lezen.
Dat is verrekte moeilijk, maar ook de moeite waard, omdat het zoveel meer voldoening geeft.
Het boeit mensen niet wat er op jouw to-do-lijstje staat
Mensen hebben geen idee van wat er allemaal op jouw to-do-lijstje staat. En het boeit ze ook niet. Dus is het goed om jezelf bij elke beslissing een simpele vraag te stellen:
Wie ga jij teleurstellen?
Jezelf, door te doen wat je eigenlijk niet wil doen? Door het werk van je collega over te nemen? Door klakkeloos de uitnodiging voor de vergadering te accepteren? Of je partner, door in de kroeg te blijven hangen? Of je vrienden, door eerder naar huis te gaan? Of je manager, door aan te geven dat er niets meer bij kan?
Net zoals er oneindig veel ideeën bestaan, zijn er ook eindeloos veel verwachtingen. En die kun je onmogelijk allemaal waarmaken. Hoe goed je je best ook doet.
De waarheid is dat alleen jij kunt bepalen wat je met je tijd, en je geld, en je energie wilt doen—én moet doen. Zoals Ryan Holiday schrijft: ‘Ik had gewoon betere dingen te doen met die tijd, op dat moment. Soms was het met mijn gezin; soms waren het andere werkmogelijkheden; soms was het gewoon omdat ik uitgeput was en rust nodig had.’[2]
Elke nee leidt tot een ja
Als elke ‘ja’ een ‘nee’ betekent, dan is het omgekeerde ook waar; dat elke ‘nee’ een ‘ja’ betekent. Zeg je nee, dan mag je daar trots op zijn.
Door nee te zeggen tegen een Netflix-aflevering, ontstaat er ruimte om een boek te lezen. Door nee te zeggen tegen een vette hap, ontstaat er ruimte (in je maag) voor een healthy smoothie. Door nee te zeggen tegen urenlang hardlopen ontstaat er ruimte voor familie. Door nee te zeggen tegen een groter huis ontstaat er financiële ademruimte—Misschien zelfs wel om minder te werken.
Luister nog maar eens naar Steve Jobs: ‘Ik ben eigenlijk net zo trots op de dingen die we niet hebben gedaan als op de dingen die ik heb gedaan. Innovatie is ‘nee’ zeggen tegen 1.000 dingen.’
Natuurlijk is ‘ja’ zeggen niet altijd verkeerd. Sterker nog, soms zeggen we ‘nee’ tegen dingen die duidelijk een ‘ja’ verdienen.
Zoals je buurvrouw die hulp nodig heeft met haar boodschappen. Of je collega die gecoacht moet worden bij een moeilijke taak. Of een goede vriend die een luisterend oor verlangt. Of het goede doel dat om jouw donatie staat te springen.
En dat is wat mij betreft het paradoxale doel: vaker NEE zeggen, zodat je vaker JA kunt zeggen.
Bijvoorbeeld tegen de sprong in het diepe, om je bedrijf echt een kans te geven. Tegen de uitdagende wedstrijd, die het uiterste van je gaat vergen. Tegen de opleiding die je gaat helpen om je carrière naar een hoger niveau te brengen.
Zeg daar maar eens nee tegen.
Bronnen:
[1] Wikipedia, Tyranny of small decisions
[2] James Clear over ja en nee zeggen
[3] Ryan Holiday over ja en nee zeggen